ساختار بازار سرمایه ایران

در مطلب قبلی کالج کارآمد درخصوص مزیت‌های سرمایه‌گذاری در بورس صحبت کردیم. حال می‌خواهیم به معرفی ارکان بازار سرمایه و چگونگی پیدایش هر کدام بپردازیم تا ضمن آشنایی با سازمان‌های مربوطه، ابزار هر کدام از بازارها را برای معامله بشناسید.

سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار را می‌توان به عنوان اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفت که با توجه به تحولات اقتصادی مبتنی بر بازار در دهه ۱۳۴۰ تاسیس شد. این سازمان موسسه ای غیر دولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس‌ها و سایر درآمدها اداره می‌شود.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار
برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار و همچنین اعمال نظارت عالیه بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار، شورای عالی بورس و اوراق بهادار تشکیل شد تا ضمن تصویب سیاست‌های کلان، تدابیر لازم را قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات اتخاذ نماید.
از مهمترین وظایف شورای عالی بازار سرمایه می توان به تصویب سیاست‌های کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهاداراشاره کرد.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران
پس از تاسیس سازمان بورس و اوراق بهادار، در سال ۱۳۴۶ سازمان بورس و اوراق بهادار تهران به‌عنوان یکی از ابزارهای متکی به‌ نظام بازار آزاد تاسیس شد تا بخش خصوصی را تشویق به حضور در اقتصاد ایران کند. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به‌منظور ایجاد ارزش افزوده برای ذی‌نفعان است. همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.

بورس کالای ایران
در شهریور ماه ۱۳۸۲ سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران به عنوان اولین بورس کالای کشور و متعاقباً بورس کالای کشاورزی در شهریور سال ۱۳۸۳ تاسیس و شروع به کار کردند در سال ۱۳۸۶ به منظور مدیریت و سیاست‌گذاری یکپارچه و افزایش هم‌‌افزایی، این بورس‌ها با یکدیگر ادغام گردید و در مهرماه همان سال شرکت بورس کالای ایران تاسیس گردید. . این بورس در حال حاضر دارای ۴ بازار مشتمل بر بازار فیزیکی (که درآن انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا نظیر مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی ، انواع مس، انواع مقاطع آهنی(نظیر میلگرد و تیر آهن)، کالای کشاورزی (نظیر گندم، ذرت، شکر….)، مواد معدنی (نظیر سنگ آهن ….)و….) برای مقاصد داخلی و صادرتی، بازار فرعی ( که در آن کالای که قابلیت عرضه در بازار فیزیکی را ندارند مانند ضایعات فلزی، املاک و مستغلات و… عرضه می‌شوند)، بازارمشتقه(که در آن قرارداهای اختیار معامله و آتی در حال اجرایی شدن است که مهم‌ترین آن‌ها معاملات آتی سکه و معاملات آتی زعفران می باشد) و بازار مالی ( که در آن قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایه‌گذاری کالایی بررسی عنوان کالاها نظیر سکه طلا، سنگ معدن و…دادوستد می‌گردد) می‌باشد.

بورس انرژی
ایده تاسیس بورسی به منظور انجام معاملات نفت و فرآورده‌های نفتی میان وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد شکل گرفت. در نهایت شرکت بورس انرژی براساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذر ماه ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی تاسیس شد.
بورس انرژی در حال حاضر دارای بازار فیزیکی (که دارای تابلوی برق و سایر حامل انرژی است) و بازار مشتقه (در این بازار قراردهای سلف موازی استاندارد منتشر شده و از این طریق بنگاه‌های کشورتولیدی در بخش نفت و فرآورده‌های نفتی نیز قابلیت تامین مالی از بازار سرمایه را خواهند داشت) می‌باشد.

فرابورس ایران
فرابورس ایران نیز از دیگر ارکان بازار سرمایه کشور به شمار می‌رود که مانند سایر بورس‌ها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌نماید. فرابورس اولین و تنها بازار خارج از بورس کشور (OTC)می‌باشد که در سال ۱۳۸۸ فعالیت رسمی خود را به عنوان سومین بورس کشور آغاز کرد. به این ترتیب تاسیس این بورس موجب گردید بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی که شرایط پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران را نداشتند با شرایط آسان‌تری پذیرفته شوند و در ضمن تامین منابع مالی از طریق بازار سرمایه تسهیل گردید. بازار فرابورس شامل ۶ بازار مشتمل بر بازارهای اول، دوم، سوم (برای عرضه های یکجا)، بازار پایه، بازار شرکت‌های کوچک و متوسط (SMF) و بازار دارایی فکری می‌باشد که شرایط پذیرش شرکت‌ها در هر یک از این بازار‌ها متفاوت است.
در ضمن در این بازارها علاوه بر سهام و حق تقدم شرکت‌های پذیرفته شده، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری زمین و ساختمان، صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (ETF)، صندوق‌های جسورانه (VC)، اوراق تامین مالی استاندارد، اوراق تامین مالی واجد شرایط خاصی، اسناد خزانه اسلامی و نیز تسهیلا مسکن مورد داد و ستد قرار می‌گیرند.