زغال سنگ، به عنوان سنگی کثیف اما جذاب برای فعالان حوزه صنایع در سرتاسر جهان در معرض شیب صعودی قیمت خود قرار دارد. اما چرایی آن در این گزارش بررسی و تحلیل میشود. زغالسنگ، سنگی رسوبی و قابل احتراق است که حاوی مقادیر زیادی کربن و هیدروکربن است. زغال سنگ در دسته سوختهای تجدیدناپذیر قرار میگیرد زیرا تشکیل آن میلیونها سال طول میکشد. معادن زغالسنگ در سرتاسر دنیا پراکندهاند. انتخاب روش استخراج معادن این منبع انرژی تا حد زیادی به زمینشناسی منطقه آن بستگی دارد و به دو روش کلی سطحی و زیر سطحی تقسیم میشوند. گرچه در چندین کشور مهم تولیدکننده زغالسنگ، معادن سطحی متداولتر هستند. استخراج سطحی حدود ۸۰ درصد از تولید استرالیا و ۶۷ درصد ایالات متحده آمریکا را شامل میشود. ایالات متحده دارای بزرگترین ذخایر اثبات شده زغالسنگ در جهان است که مجموع آن بیش از ۲۴۹ میلیارد تن در سال ۲۰۱۹ است که سهم ۲۳ درصدی از کل جهان را شامل میشود. روسیه دومین کشور در فهرست کشورهای با بزرگترین ذخایر زغالسنگ جهان قرار دارد که ۱۶۲ میلیارد تن در سال ۲۰۱۹ محاسبه شده است. این معادل ۱۵ درصد از کل جهان است. استرالیا دارای سومین ذخایر بزرگ زغالسنگ در جهان است، با میزان اثبات شده ۱۴۹ میلیارد تن در سال ۲۰۱۹، یعنی حدود ۱۴ درصد از کل جهان.این کشور بزرگترین صادرکننده زغال سنگ است .در رتبه چهارم، چین در سال ۲۰۱۹ ذخایر زغالسنگ ۱۴۲ میلیارد تنی را ثبت کرده است که سهم ۱۳ درصدی از منابع جهانی را در اختیار دارد. بیشتر این ذخایر در مناطق شمالی و شمال غربی واقع شدهاند. هند دارای پنجمین ذخایر اثبات شده زغالسنگ در جهان است که مجموع آن حدود ۱۰۶ میلیارد تن در سال ۲۰۱۹ است؛ کمی کمتر از ۱۰ درصد از کل جهان. زغالسنگها براساس مقدار کربن و انرژی حرارتی تولیدی به ۴ دسته آنتراسیت، بیتومینوس، نیمه بیتومین، زغالسنگ قهوهای یا لیگنیت (به ترتیب از بیشترین به کمترین) تقسیم میشوند. زغالسنگ آنتراسیت با بیشترین میزان کربن بهترین و تمیزترین نوع زغالسنگ برای استفاده است. همچنین در دستهبندی دیگری زغالسنگ به نوع حرارتی و ککشو تقسیم میشوند. ۷۱ درصد زغالسنگ مصرف شده در جهان از نوع حرارتی بوده و حجم بازار آن حدودا سه برابر زغال ککشو میباشد. عمده استفاده زغالسنگ حرارتی در تولید برق میباشد. بیشترین کاربرد زغال سنگ کک شو نیز برای تولید فولاد و آهن است. در بخش تولید، میزان تولید کل جهان در سال ۲۰۲۰ ، حدودا ۷۴۳۸میلیون تن بوده که نسبت به سال گذشته در حدود ۶ درصدکاهش داشته است. پیشبینی میشود این میزان در سال ۲۰۲۱، ۷۵۷۴ میلیون تن باشد که حدود ۵۰ درصد آن در چین تولید میشود. مهمترین کارخانههای تولید چین در استانهای مغولستان داخلی، شانسی، شاندونگ و هنان هستند. این مراکز در طرح کاهش آلودگی هوا چین یا همان ۲۶+۲ واقع شدهاند لذا ملزم به رعایت پروتکلهای مربوطه میباشند و در فصول سرما و افزایش آلودگی هوا امکان تعطیلی آنها وجود دارد که این امر میتواند بر میزان عرضه و به تبع آن قیمتها تاثیر بگذارد. در این خصوص هفته پیش وزیر محیط زیست چین اعلام نمود کمپین زمستان امسال سختگیرانهتر و متمرکزتر خواهد بود. در اجلاسCOP26 نیز که در این هفته برگزار شد، سیاستمداران متعهد شدند تامین مالی کارخانههای زغال سنگ در خارج از کشور را متوقف کنند، نشتیهای متان را مهار کنند و اقدامات بیشتری را در یک دهه برای محدود کردن گرمایش جهانی انجام دهند. اما بر سر یک تاریخ دقیق برای حذف تدریجی آلودهترین سوخت فسیلی یعنی زغالسنگ و رسیدن به انتشار خالص صفر به توافق نرسیدند. در بخش مصرف، میزان مصرف کل جهان در سال ۲۰۲۰، حدودا ۷۲۴۱میلیون تن بوده است که نسبت به سال گذشته در حدود ۵ درصد کاهش داشته است. پیشبینی میشود این میزان در سال ۲۰۲۱، ۷۴۳۳ میلیون تن باشد که حدود ۵۲ درصد آن در چین مصرف میشود. میزان مصرف زغالسنگ حرارتی در سال ۲۰۲۰، در حدود ۵۸۵۰ میلیون تن میباشد که حدود ۵۴ درصد آن در چین مصرف شده است. میزان مصرف زغالسنگ ککشو نیز در سال ۲۰۲۰، در حدود ۱۰۲۸ میلیون تن میباشد. در مجموع از کل میزان مصرف زغالسنگ در سال ۲۰۲۰، ۶۷ درصد آن برای تولید برق و گرمایش استفاده شده و ۱۲ درصد آن برای تولید فولا و آهن. ۲درصد نیز برای مصارف خانگی، تجاری و خدمات عمومی و سایر کاربردها در حدود ۱۲ درصد میباشد. در بخش صادرات، بزرگترین صادرکنندگان استرالیا با حدود ۳۸۰میلیون تن در سال ۲۰۲۰ سهم ۳۰ درصدی از صادرات جهان داشته است. اندونزی در رتبه دوم، حدود ۳۴۰ میلیون تن صادرات داشته است. مقاصد اصلی این زغالسنگها چین، ژاپن و هند میباشد. در بخش واردات، بزرگترین واردکنندگان چین و هند میباشند که حدود ۳۵ درصد کل واردات را در برمیگیرد. هند در سال ۲۰۲۰، ۲۱۸ میلیون تن زغالسنگ وارد کرده است. این عدد برای چین حدود ۲۰۵ میلیون تن است. در بخش قیمت و شرایط فعلی بازار، با تصمیم دولت چین مبنی بر کنترل قیمت زغالسنگ به عنوان منبع انرژی اصلی در چین، در دو هفته گذشته، فضای کلی حاکم بر بازار کالا در چین کاهشی بود. قیمت زغالسنگ در بازار آتی چین در هفته گذشته افت حدود ۲۰ درصدی را تجربه کرد. قیمت سنگ آهن و محصولات فولادی، فلزات پایه و محصولات پتروشیمی نیز در بازار آتی نزولی بودند. قیمتهای نقدی در بازار داخلی نیز از فشار نزولی در بازار آتی بیبهره نماند و افت قیمت را تجربه کردند. علیرغم افت قابل توجه قیمت زغال ککشو در قرارداد آتی ژانویه ۲۰۲۲ در بورس دالیان چین از حدود ۳۹۰۰ یوآن به ۲۲۰۰ یوآن / تن یعنی حدودا ۴۰ درصد افت، نرخ نقدی این محصول در فوبهای مختلف واکنش چندانی نداشته است. به عنوان مثال در تاریخ یک نوامبر زغال ککشو سخت پرمیوم بندر جینگ تانگ (در تانگشان چین)CFR به قیمت ۶۰۰ دلار به ازای هر تن و زغال سنگ ککشو سخت پرمیوم استرالیا FOB ، ۴۰۵ دلار معامله گردید. با توجه به شروع فصل سرما که میتواند افزایش تقاضا در بخش نیروگاهها را به دنبال داشته باشد و همچنین موضوع افزایش آلودگی هوا که ریسک تعطیلی تولید را به همراه خواهد داشت و با درنظر گرفتن تنشهای موجود در بخش گاز طبیعی، افزایش قیمت زغالسنگ در زمستان دور از ذهن نخواهد بود.